Hỏi đáp về đạo Phật
Hiện nay chúng ta đang sống trong một xã hội có rất nhiều bất an với những tội ác, khủng bố và bạo lực, hơn bao giờ hết cần phải có một điểm tựa tâm linh nào đó để nâng đỡ tinh thần, Chúng ta có thể tìm được gì ở đạo Phật với những lời Phật dậy?
Trong
xã hội bất an, con người sống trong sự nghi kỵ và sợ hãi, và đôi khi
hận thù lẫn nhau, như khi bị người khác làm hại. Phật dậy: “Hận thù
không thể hóa giải được bằng hận
thù, mà chỉ có thể hóa giải bằng tình thương.” Chiến tranh không thể
giải quyết bằng chiến tranh, mà phải giải quyết đầu tiên bằng sự
ngưng chiến. Những sự trả thù, trả đũa qua lại sẽ chỉ làm cho hận
thù càng ngày càng chồng chất thêm, khiến nhân quả trùng trùng,
nhân sanh quả, quả lại sanh nhân, sự đau khổ không bao giờ chấm dứt
được. Nhưng nói đến tình thương đối với kẻ thù hay người đã hại mình
là một điều rất khó, nên chúng ta phải tập để có tâm “Xả” trong
Tứ Vô Lượng Tâm, tức là từ bi hỷ xả. Xả là buông đi những cảm
xúc hay ký ức đau lòng của những
gì đã xẩy ra, không ôm ấp nó trong tâm vì tất cả những cảm xúc
buồn thương, oán ghét đều là những chất thuốc độc tàn hại cho bản
thân chúng ta, làm cho tâm triền miên khắc khoải trong đau khổ mà
không làm lại được gì, khộng sửa đổi được gì. Nếu tâm không hận
thù , không đau khổ thì sẽ được an bình, và như vậy đời sống của
chính mình cũng như của người chung quanh được an bình theo. “Tâm bình, thế giới bình”, để có
một xã hội yên vui trước hết con người, là nền tảng của xã
hội, phải có một tâm bình an, qua
sự học hỏi và thực hành những giáo lý minh triết.
Giáo lý của đạo Phật nhấn mạnh đến sự vô thường và vô ngã của con người và mọi hiện tượng trên thế gian, nếu hiểu biết điều đó và tâm niệm được rằng tất cả những gì mình đang có trong tay một ngày nào đó sẽ phải mất đi, con người sẽ bớt đi những chấp trước , những bám víu có tính cách vị kỷ, và mở rộng tình thương hơn đến người khác. Nhưng trong thế giới văn minh vật chất ngày nay, con người sống tách rời thiên nhiên nên thường hay chìm đắm trong thế giới giả tạo của vật chất, ít khi nghĩ đến sự mong manh của kiếp người, mà dễ chạy theo những hấp lực quyến rũ với lòng tham, sân, si được kích thích đến tận cùng. Đức Phật đã chỉ cho ta thấy lòng ham muốn, ái dục là nguyên nhân của mọi sự khổ, và thực hành Bát Chánh Đạo là con đường giải thoát khỏi đau khổ, đem đến sự an vui vĩnh cửu nơi tâm. Phật nói:
“Như bông hoa tươi mát mọc lên từ bùn lầy rác rưởi, người trí giả chiếu sáng trí tuệ của mình giữa những kẻ vô minh tăm tối. Hãy sống tươi vui, không thù ghét kẻ thù ghét mình! Hãy sống hạnh phúc, không đau khổ giữa những người đang đau khổ! Sống an lạc, không tham lam giữa những người tham lam!”
Như vậy, dù vẫn sống trong hoàn cảnh hiện tại, dù không khỏi bị ảnh hưởng nơi môi trường, xã hội chung quanh, nhưng thực tập giáo lý đạo Phật sẽ cho ta cái nhìn khách quan, trong sáng của chánh kiến, và do đó sẽ không bị lôi cuốn theo hoàn cảnh và có được sự vững chãi, an định nơi tâm.
Người ta thường nói: “Tôn giáo nào cũng dạy làm điều thiện, tránh điều ác, như vậy thì theo tôn giáo nào cũng như nhau.” Điều đó có đúng không?
Không
kể những thăng trầm của họa, phúc xẩy đến trong cuộc đời con người,
Đạo Phật còn nêu ra ba đặc tính căn bản trong sự hiện hữu của chúng
ta: đó là Khổ, Vô Thường, và Vô Ngã. Khi Đức Thích Ca Mâu Ni còn là
một vị thái tử, ngài đã ở trên đỉnh cao của quyền lực, tiền tài
danh vọng, tất cả những thú vúi sắc dục đều không thiếu thứ gì,
nhưng ngài vẫn không cảm thấy hạnh phúc. Và khi thấy những cảnh sanh
lão bệnh tử mà con người phải chịu, ngài đã nhận ra rằng dù có làm
vua thống trị cả thế giới đi nữa cũng không tránh được những khổ não
của thân và tâm. Khổ não chủ yếu xuất phát từ Tâm mà ra, vì thế
đạo Phật đi thẳng vào gốc Tâm để giải quyết vấn đề phiền não. Xét
về tâm con người, thì dù cho ở đâu, thời đại nào, trong tầng lớp
nào của xã hội cũng đều có bản chất như nhau, đều khởi lên những
tình cảm thương ghét, vui buồn, tham sân si v.v.. Có thể nói Đức Phật
là nhà tâm lý học đầu tiên đã phân tích những hoạt động của tâm
một cách rất khoa học và hệ thống, không những về hiện tượng mà
còn về bản chất, như sự phân tích về ngũ uần (sắc, thọ tưởng, hành
thức, như trong kinh Bát Nhã), và chỉ dạy cho chúng ta phương pháp để
điều ngự tâm. Khi đã hiểu rõ và điều ngự được Tâm, thì con người
không còn bị những tư tưởng ham muốn của ngũ dục chi phối, nên làm
chủ được mình, không còn bị trói buộc trong phiền não, và được giải
thoát, tự tại tự do, có được sự an lạc vĩnh cửu. Sự an lạc đó có
tính cách tuyệt đối, thường hằng, không thể nào đem so sánh với
những hạnh phúc tạm bợ, phù du của thế gian. Vì thế những bậc đại sĩ đã lên đến ngôi
cao danh vọng, phú quý tột đỉnh như Thái tử Tất Đạt Đa, như vua Trần
Nhân Tông đã sẵn sàng bỏ hết những
phúc lạc thế gian, sống cuộc đời thanh bần khổ hạnh để đi tìm nguồn an lạc tuyệt đối ấy. Sự
an lạc tuyệt đối ấy không chỉ dành riêng cho một giai cấp nào trong
xã hội, mà tất cả mọi chúng sinh đều có thể đạt được, vì vậy đạo
Phật là một giáo lý bình đẳng, thích hợp cho mọi thời đại, mọi nơi
chốn, mọi loại người. Hơn thế nữa, chủ trương của đạo Phật là “tự
độ, độ tha”, trong tinh thần vô ngã, từ bi, không phân biệt đối đãi
nên không dính mắc vào những tranh luận phải trái, đúng sai, không
tạo ra những xung đột.
Nói tóm lại tuy đạo Phật cũng dạy làm lành, lánh ác như các tôn giáo khác, như trong câu:
Tránh làm điều ác
Năng làm điều lành
Giữ tâm thanh tịnh
Đó là lời Phật dạy
Nhưng làm lành, lánh ác theo ngũ giới, thập thiện của lời Phật dạy là ở trong trí tuệ hiểu biết luật nhân quả, trong tinh thần trách nhiệm đối với chính mình và người khác. Hơn thế nữa, người Phật tử còn vượt lên trên những họa phúc của thế gian để tìm sự giải thoát vĩnh cửu khỏi những phiền não tất yếu của kiếp nhân sinh.
Có những ý kiến cho rằng đạo Phật có vẻ bi quan, yếm thế khi không nhắc nhở gì đến những khía cạnh vui tươi của cuộc đời, mà chỉ toàn nói về vô thường, khổ não, như vậy có phải là tiêu cực không?
Một cuộc nghiên cứu gần đây về hạnh phúc đã cho thấy những
người hạnh phúc nhất trong thế giới này là những người người biết
thực tập thiền quán và có tâm an bình, như phần lớn những người theo
đạo Phật ở Á Châu và Tây tạng, mặc dù họ sống thiếu thốn đủ mọi
bề, nhưng vẫn an lạc, trong khi ở các nước tân tiến đời sống văn
minh vật chất tràn đầy nhưng tâm lúc nào cũng bất an, xã hội bị xáo
trộn.
Như vậy, chính trong sự nhận thức cái Khổ của kiếp
nhân sinh mà con đường thoát khổ được chỉ ra, và những người thực
hành đạo Phật một cách chân chính đều có sự an vui, thoải mái trong
tâm hồn.
Diệu Huyền
(viết cho chương trình phát thanh Tiếng Từ Bi)
