Trường xưa, thày cô cũ
---------------------------
Hôm thứ bẩy tuần trước, chẳng hiểu sao anh bạn người thành nội (Huế) của tôi lại hứng tình rủ đi ăn cơm Việt Nam, ở tiệm 1 người quen của chàng.
Anh giới thiệu rằng "ăn ở đấy, chẳng những ngon lành, chỗ ngồi đẹp lịch sự, mà còn có thể tiếp chuyện với anh, chị chủ tiệm tên T., rất văn nghệ ..."
Mà thiệt, đồ ăn chị T. nấu rất tinh tế, món nộm sứa Bắc Kỳ để ăn entrée với vài cái bánh phồng tôm; món bò lúc lắc Nam Kỳ để nhậu lai rai trước khi tổng tấn công đợt 1, món cơm với gà xào xả ớt; đợt 2, với món rau xào cà ry, đợt 3, với canh chua cá lóc; và chúng tôi chỉ ngưng trận khi đã hoàn toàn no đủ.
Nhưng cái mục hấp dẫn nhất là được dịp trò chuyện với anh, chị T., bằng tiếng mẹ đẻ, để cùng hồi tưởng đến quê hương.
Vì anh là giáo sư, nên câu chuyện rất mau chóng quay về chốn học đường. Anh là cựu học sinh trường Chu Văn An, sau này học Khoa Học. Tôi thì là dân Võ Trường Toản tới 7 năm, nhưng vì trong nhà tràn ngập môn sinh của trường CVA, từ bố là cựu học sinh Trường Bưởi, đến 2 ông anh trưởng đã mài nhẵn mấy cái đũng quần ở CVA SàiGòn, nên cũng hơi quen thuộc với cái trường vào loại cổ nhất VN này. Còn anh bạn hiền "người ưu tư thành nội", và mấy nàng tiên đi cùng, thì đều đã có giai đoạn nhập tịch Sài Gòn, nên cũng không xa lạ gì với tên những trường nổi tiếng đó.
Tôi khai mào nhắc về những người học trò nổi tiếng, xuất thân từ Chu Văn An, anh T. có vẻ hãnh diện khi nghe nói đến những nhân vật như Nguyễn Hiến Lê, Nguyễn Xuân Vinh, Duy Lam, Thế Uyên, Phan Nhật Nam, Dương Phục ...
Học trò khá, một phần là nhờ truyền thống, và 1 phần nhờ ơn các thày, cô, anh nhắc lại những hình bóng xưa cũ:
- Hồi đó các thày oai lắm, ăn mặc bảnh ra phết, nghiêm nghị, có ông mới hai mươi mấy, mà tướng mạo đã ra vẻ mô phạm lắm rồi, cử chỉ đĩnh đạc. Mà sao hồi ấy, chúng mình kính, sợ mấy thày quá nhỉ. Tôi nhớ có 1 ngày, thày H.. đến trường đi giầy và đeo thắt lưng da cá sấu, 1 học sinh la lên "thày H.. có dây lưng, và giầy da cá sấu ", thế là, chả hiểu sao, ông thày rút ngay cái thắt lưng quất túi bụi, rồi lên gối, thúc cùi chỏ liên tiếp vào tên học sinh... Chuyện vô lý thế, mà chả có ai lên tiếng cả, mà bây giờ nghĩ lại, tôi cũng chả dám trách thày.
Mà cũng có thày hiền lắm, một hôm thi, tôi không thuộc, đành phải "quay" bài, đang lúi húi chép thì thấy thày tới gần, thúc vội quyển sách bửu bối vào ngăn bàn, không ngờ nó hụt rơi ra ngoài, ông thày bình tĩnh tới gần, nhặt lên hỏi "cuốn sách này của ai thế... có quay thì phải học, sao cho quay khéo, chứ quay như vậy, thì tồi quá!" rồi thản nhiên để cuốn sách lại trên bàn tôi, đi tiếp, không phạt.
Và tuy hầu hết là các thày ăn bận nghiêm trang, nhưng cũng có mấy ông lè phè lắm, như giáo sư Đ Đ M.. dậy toán nổi tiếng Sài Gòn, mà ở dơ thấy khiếp, vừa giảng bài, vừa kỳ ghét, vừa búng lia chia về phía môn sinh, vừa gầm gừ : "đồ mấy tên ngu ngốc, học như các anh thì ra cái đếch gì, tối ngày bê tha như chó... rái ...". Mà ... quý vị biết không, ông ta có hôm đi dậy không mặc quần lót.
Cả nhóm lao nhao lên hỏi : "Tại sao anh biết ổng không mặc quần lót?"
- Tại vì .. . hôm đó, ông ta cũng quên cả ... kéo fẹc mơ tuya (Zíp) Cả lũ cười bò lăn, tôi còn cười dữ hơn, là vì có dạo tôi cũng đã thụ giáo thày Đ Đ M... vài giờ, thày dậy hình học giải tích, vòng tròn Eucler ... rất hay. Tuy nhiên thày bị lé, thày mà nhìn mình, là thằng bạn bên cạnh dật nẩy lên vì sợ bị kêu lên bảng giảng toán.
Anh T. tiếp tục nhắc lại mấy ông nổi danh khác, thày T B Lan là nhà thơ Nguyên Sa, dạy triết, thơ tình ướt át:
"Nắng Sài Gòn anh đi mà chợt mát Bởi vì em mặc áo lụa Hà Đông..."
hay
"Trời hôm ấy mười lăm, hay mười tám Tuổi của nàng, tôi nhớ chỉ mười ba ..."
Thày là dân đi du học Pháp về, trường Sorbonne chứ bộ, thế mà trông ổng không có dáng thi sỹ tí nào, coi như ông chủ tiệm ăn Tàu; và ai mà học trường Văn Học cũng có thể gặp cô, phu nhân của thày, nghe nói xinh lắm; nhưng hình như thày hơi sợ ... cô thì phải.
Tôi vừa nghe, vừa cố mường tượng ra hình ảnh của người đẹp của nhà thơ, mà mình đã một thời thuộc thơ của ổng:
"Hôm nay, Nga buồn như một con chó ốm
Như con mèo ngái ngủ trên tay anh
Đôi mắt cá ươn ..."
Và nhủ thầm, bây giờ mà tán mấy cô với mấy câu thơ như vậy, là có ngày bị "Hội phụ nữ đòi quyền sống" kiện chết, mấy thày lucky nên sinh nhằm thế kỷ. Rồi nhân dịp, tôi cũng xin ké mà nhắc về những thày, cô dậy tại Võ Trường Toản, của một ngày xưa yêu dấu:
- Thày Đinh Căng Nguyên, rất hắc, làm Hiệu Trưởng Võ Trường Toản lúc tôi vừa nhập môn. Kỷ niệm tôi còn giữ với thày là ổng táng bạt tai một thằng bạn đứng xếp hàng trước tôi, chỉ vì hắn có cục thịt dư ở tai, nên không muốn cởi nón khi đứng xếp hàng; thày táng nó một cái, mà tôi đứng đàng sau, nổ hào quang cho tới bây giờ còn ngán.
- Thày Tuân, Tổng Giám Thị đáng yêu nhất của cuộc đời tôi. Kỷ niệm tôi còn giữ với thày, là cái còi cảnh sát thày lúc nào cũng đeo trên cổ, "hoét, cái anh kia, sao không mặc đồng phục? phù hiệu đâu? 25 cái hít đất". Thày là họa sỹ Mạnh Tuân, xuất sắc trong những bức minh họa của tờ Tuổi Xanh.
- Thày Thiềm, bị bọn học sinh nhất qủy, nhì ma, đặt tên là Thiềm lủi, vì một hôm có kẻ chứng kiến thày đang đi đường, bỗng "lủi" vô 1 gốc cây để đứng... đáị Thày để lại những giai thoại về giảng dậy rất tếu, rất điên; mà phải dành cả một bài mới tả hết.
- Cụ Lê Ân, người gầy, bé. Cụ hay thắt một cái cà vạt cũ ơi là cũ, vừa gãi ngứa ở tay, vừa giảng bài "Các anh ở thời đại này quá yếu, chúng tớ ngày xưa khỏe lắm, có lần chính tớ đã "quai" (đấm) một thằng Tây cùng lớp lăn quay đơ...".Số học sinh tin chuyện thày kể có lẽ đếm trên đầu ngón tay. Một hôm, một tên liều giơ tay lên: "Thưa thày ... Cái gì hở anh? ... Thày thắt lầm cái giải rút của cụ bà rồi ạ", cụ tức quá ném cục phấn đang cầm trên tay vào tên quỷ sứ, đang nhẩy qua mấy cái bàn chạy ra khỏi lớp.
- Cô Nguyệt, rất xinh, được tặng danh hiệu là Bạch Y Thiếu Nữ. Khi cô lấy chồng, chúng tôi đoán là ít nhất cũng có hai thày buồn thê thảm vì thất tình.
Riêng một hình ảnh, tôi luôn luôn muốn được kể lại là kỷ niệm ngày tôi được học nhà văn Thế Uyên Nguyễn Kim Dũng. Đó là năm đầu tiên nhà văn Thế Uyên về dậy ở Võ Trường Toản. Tôi háo hức để biết mặt tác giả "Tiền Đồn", "Những Hạt Cát", nhân vật "Duy" lừng khừng trong tác phẩm "Gia Đình Tôi" của Duy Lam. nhưng mấy thằng bạn tôi thì mặc kệ, thày nào chả là thày.
Trưa hôm đó, tôi đang lang thang trước lớp, bỗng thấy một người gầy, mặt hơi nám đen, mặt nhỏ, xương xương, riêng cặp mắt có nét sáng mà buồn, áo trắng dài tay rất đàng hoàng, nhưng cũ và màu đã đổi sang màu ngà, cái quần kaki vàng, kiểu quần bán quân sự, và đặc biệt là đôi giầy, chắc để quá lâu không đi, cái mõm cong vòng lên trên, nhìn như hai cái hia của mấy ông quan văn. Đó là Thế Uyên, nhà văn chống đối trong nhóm "Thái Độ", cháu gọi Nhất Linh là bác, nhà văn có những tư tưởng rất bạo về sex, và hình như là người đầu tiên gọi các nhân vật đàn bà trong tiểu thuyết của ông là người nữ.
Trước khi dạy, ông có vài lời nói với học sinh "...tôi về đây, dậy các em vì được lệnh thuyên chuyển về ngành giáo dục, mới vài hôm trước, tôi còn là lính chiến, tuy đang đứng đây, tôi thành thật không biết bao giờ sẽ bị gọi lại ra chiến trường, tôi đã dặn vợ tôi rằng, em hãy giữ kỹ đôi giầy bốt trận của anh trong tủ , có thể anh phải dùng đến chúng một ngày rất gần ..."
Khi nghe những câu đó, tôi thấy cái "đôi hia dân sự" của thày tự nhiên rất đẹp, và đẹp cho đến bây giờ. Và cái câu hỏi là "Người chiến sỹ VNCH là những anh hùng hay những kẻ ngụy hèn?", đối với tôi không cần thiết, tôi biết là, nhờ những chiến sỹ ấy, tôi mới còn được ngồi đây, và mãi mãi, họ là những ân nhân của tôi với niềm biết ơn không phai lạt. Trong những chiến sỹ đó, có những người chưa bao giờ khoác một ngày quân phục, đó là những thày, cô cũ, những chiến sỹ văn hóa đã làm việc, để xây dựng những thế hệ tương lai, trong đó có tôi.
Chúng tôi quả có đùa khi nhắc tới các thày, cô. Nhưng lòng kính trọng không bao giờ giảm, chẳng tăng, bất đổi vì nguyên vẹn.
Chiều hôm đi ăn đó, tôi rất vui và tôi cũng nghĩ những người khác như vậỵ Thỉnh thoảng có thì giờ tưởng nhớ về những thày, cô thì đó là những khoảng thời gian không phí phạm.
Và sẽ có một ngày, lũ môn sinh cũ sẽ trở về đóng góp cho những ngôi trường VN. Đó có lẽ là những lời cảm ơn chân thành nhất cho đất nước, trường lớp, thày, cô và những bạn bè đã khuất.
Phạm Thế Định
-------------------
(Nov, 1994)
Gửi ý kiến của bạn
