GIVERNY MỘT CHUYẾN VIẾNG THĂM
Paris là thủ đô văn hóa nghệ thuật của thế giới, nơi từng phát xuất những văn sĩ, họa sĩ lừng danh, những khuynh hướng cải cách có ảnh hưởng lớn trong các ngành nghệ thuật. Cách Paris khoảng 100 cây số về phía nam có một làng nhỏ tên là Giverny đã trở thành một địa điểm du lịch nổi tiếng, vì ở đó có ngôi biệt thự và vườn cảnh đặc sắc của Claude Monet,một trong những họa sĩ hàng đầu của trường phái hội họa ấn tượng trong khoảng thế kỷ 19.
Ngôi
biệt thự x
inh xắn của Monet nổi tiếng không chỉ vì mang dấu tích của một danh
tài họa sĩ với những bức tranh bất hủ để lại, mà còn vì khu vườn đầy mầu sắc kỳ
hoa dị thảo được chăm sóc cẩn thận, nhất là hồ sen rộng lớn với cây cầu bắc qua
đã trở thành bất tử trong những bức tranh sen nổi tiếng tuyệt tác của ông. Từ cửa sổ những căn phòng phía trên nhìn ra vườn,
ta có thể thấy một phong cảnh tuyệt vời của hoa lá và cây cảnh, như bức tranh của
người họa sĩ.
Cuộc đời họa sĩ trong thời ấy tuy nổi riếng nhưng không khỏi có những lúc chật vật vì mưu sinh. Monet đã phải thay đổi chỗ ở biết bao nhiêu lần. Cho đến một hôm, trong một chuyến đi trên xe lửa ông nhìn ra cửa sổ và chợt thấy ngôi làng Giverny hiện ra thật xinh xắn. Được biết có một trang trại ở đó đang để trống, ông quyết định thuê lại trang trại này và di chuyển cả gia đình về sinh sống, và sau này mua lại trang trại này. Với sự góp sức của gia đình, ông đã tạo dựng và chăm sóc một vườn hoa lý tưởng, với những luống hoa đủ mầu đủ kiểu nở rộ theo mùa. Vườn hoa này đã cho ông những cảm hứng nghệ thuật để vẽ nên những bức tranh thiên nhiên tuyệt vời.
Tháng
năm trời vào xuân, trong những đóa hoa tưng bừng khoe sắc, nổi bật nhất là hoa
tulipe rực rỡ đủ mầu vươn cao,với nhiều loại hiếm quý khác nhau.
Con
đường quanh co đi về phía hồ sen một bên là đồng cỏ xanh rờn với đàn bò trắng
đang nhởn nhơ ăn cỏ, một bên là rạch nước chẩy quanh những khóm trúc, có những
cây cầu nhỏ bắc ngang đi vào phía trong, nơi có hồ sen nổi tiếng với chiếc cầu
xanh, với hàng liễu rủ như trong bức họa đầm sen của Monet.
Đứng trên cây cầu với giàn hoa tím wisteria rủ phía trên, tưởng như thấy bóng Monet còn đang trầm tư ở đâu đó bên hồ nước, bên cạnh giá vẽ và cây cọ trong tay. Khung cảnh nơi hồ sen mang nhiều nét đông phương tĩnh mịch, cho thấy phần nào ảnh hưởng của nền văn hóa nghệ thuật Nhật Bản đối với Monet trong đời sống. Những bức tranh sen trong hồ đã trở thành một biểu tượng của tranh Monet, một nét đặc sắc khác biệt với những bức tranh của các họa sĩ cùng thời. Phải chăng khi trải lòng vẽ lên giấy vẻ đẹp thanh cao thuần khiết của những hoa sen trên nước, ông đã tìm thấy sự an bình qua bao nhiêu năm thăng trầm biến đổi trong cuộc đời.
Trong
thời kỳ khởi nghiệp của Monet vào khoảng hậu bán thế kỷ 19, ngành hội họa đang
chịu sự điều khiển của nhóm Le Salon ở Paris với những định kiến bảo thủ, chủ
trương hội họa là phương tiện phục vụ cho giới quý tộc và tôn giáo. Với tình
yêu thiên nhiên và con người, Monet và nhóm họa sĩ trẻ tài ba đã khởi xướng một
cuộc cách mạng khai phóng trong hội họa, bước ra khỏi bối cảnh trang nghiêm huyền
bí của nền hội họa cũ mà ra ngoài hòa nhập với thiên nhiên,vẽ lại những phong cảnh
và con người trong đời sống sinh hoạt bình thường. Khuynh hướng hội họa mới này
lấy tên là “ấn tượng” theo bức tranh “Ấn tượng mặt trời lên” (“Impression,
soleil levant”) của Monet với những nét chấm phá huyền ảo nhẹ nhàng. Bức tranh
này đã bị nhóm bảo thủ bác bỏ và chỉ trích nặng nề, cho là bản phác họa và
không được hoàn chỉnh đúng cách. Tuy nhiên, cùng với một số họa sĩ tài danh
khác như Renoir, Sisley, Pissarro, Manet, Cezanne v.v..nhiều tuyệt tác đã được
ra đời, nên chẳng bao lâu phái ấn tượng đã được công nhận như một trường phái hội
họa chính thống có ảnh hưởng sâu rộng. Bằng cách phối hợp mầu sắc tài tình, lúc
tươi sáng, lúc tương phản và táo bạo, tranh ấn tượng diễn tả lại cảnh sắc ngoài
đời với những nét sống động trung thực, khiến người xem có một cảm nhận sâu sắc về
cảnh vật ấy. Tuy nhiên, nói đến Monet và phái hội họa ấn tượng, hiển nhiên
không thể bỏ qua được ảnh hưởng của hội họa Nhật Bản qua những bức tranh Nhật Bản
sưu tập được trưng bầy khắp nhà của ông.
Theo
lờ
i truyền lại, một ngày vào năm 1871, khi đang ở Amsterdam để lánh nạn chiến
tranh Pháp-Phổ, Monet đã bước vào một tiệm bán thực phẩm, và chợt nhìn thấy những
bức khắc họa Nhật Bản in trên một số giấy gói quà. Từ đó, ông say mê sưu tầm những
bức khắc họa Nhật Bản, và đã thu thập tổng cộng đến 231 bức tranh, 46 bản khắc
họa trên gỗ của Kitagawa Utamaro, 23 bản của Katsushika Hokusai và 48 bản của
Utagawa Hiroshige. Dưới thời Edo (1600-1868), những tư tưởng và kỹ thuật ngoại
quốc đã bắt đầu len lỏi vào trong đất nước Nhật, đưa đến những đổi mới, như trong
nghành họa phát sinh ra một lối vẽ trên gỗ gọi là ukiyo-e, có nghĩa là “những bức
họa của một thế giới nổi”, lấy kỹ thuật dùng mầu của Tây phương để diễn tả
lại cái hồn Nhật Bản, vẽ lại những phong cảnh và con người của thời ấy trong một
thế giới sống động. Hiển nhiên là những bức họa này đã có ảnh hưởng sâu đậm đến
tư duy và lối sống, cũng như khuynh hướng hội họa của Monet trong truyền thống ấn
tượng. Monet đã yêu thích những bức tranh này đến nỗi ông tạo ra một thế giới sống
với tranh Nhật Bản, làm một vườn cảnh mang nhiều nét Nhật Bản như một nơi chốn
để tịnh tâm. Thật là một cái duyên lạ kỳ, khi người vẽ
tranh “Ấn tượng mặt trời lên” lại say mê nghệ thuật của đất nước mặt trời mọc mặc
dù chưa một lần đặt chân đến đó, và đã có những ưu ái đặc biệt cho những vị
khách Nhật bản đến viếng thăm.
Bước
ra ngoài biệt thự Monet, con đường làng vắng vẻ dẫn đến những ngôi nhà xinh xắn với
những luống hoa đủ mầu sắc trồng bên vệ đường, tạo một không khí an bình tĩnh mịch.
Gần ngôi biệt thự của Monet, cũng có một cơ sở khác được dùng làm nơi bảo tàng
và triển lãm nghệ thuật tranh ảnh, trong đó có tranh của Monet, và cũng có khu
vườn cảnh rộng lớn đầy hoa tulipe nở rộ. Từ một khám phá bất chợt trong một cuộc
hành trình, Giverny đã được Monet lựa chọn là nơi dừng chân cuối cùng trong cuộc
đời, và ông đã cùng với gia đình về đây tạo lập một nơi chốn địa đàng cho riêng
mình. Trong những thoáng chớp vô thường của kiếp nhân sinh, Monet đã đến và đi,
nhưng những gì ông để lại là một di sản vô giá không chỉ cho thế giới nói
chung, mà còn giúp cho ngôi làng nhỏ nơi ông và gia đình đã cư ngụ càng được
thêm phong phú.
Giverny hồ tịnh tâm năm cũ
Nét mơ màng danh họa dấu ngàn thu
Con thuyền nhỏ đậu bên hàng liễu rủ
Người về đâu? Chỉ là thoáng phù du
(NB)
Người về đây, chỉ mong nhìn thấy lại
Một đời người yêu hội họa hơn ai
"Ấn tượng" sắc màu tràn đầy khung vải
Trăm năm rồi! Chưa dấu vết tàn phai
(Trần Thụ Ân)
Ngọc Bảo
Mùa xuân 5/2017
